Bluszcz pospolity w Łazienkach Królewskich – naturalny sojusznik historycznego ogrodu

4 grudnia 2025

Bluszcz pospolity (Hedera helix) do ogrodów łazienkowskich został wprowadzony w drugiej połowie lat siedemdziesiątych XX wieku. Szybko stał się jednym z charakterystycznych elementów roślinności okrywowej Muzeum, idealnie wpisując się w jego klasycystyczny i krajobrazowy charakter.

Dlaczego bluszcz jest pożądany w ogrodzie historycznym?

Kolegium, w którego skład wchodzą wybitni specjaliści z zakresu biologii, botaniki, dendrologii, fitosocjologii, geologii, hydrologii i historii sztuki ogrodowej, zgodnie podkreśla korzyści wynikające z utrzymywania bluszczu w ogrodach łazienkowskich. W naturalnych, krajobrazowych wnętrzach roślina ta jest wręcz pożądana — oczywiście przy równoczesnym monitorowaniu jej wzrostu.

Oto kluczowe funkcje, jakie pełni:

1. Ochrona drzew przed ekstremalnymi temperaturami

Bluszcz porastający pnie działa jak naturalna izolacja — chroni pień drzewa przed nadmiernym nagrzewaniem latem i gwałtownymi zmianami temperatur w ciągu całego roku.

2. Schronienie i pożytek dla owadów

Gęste, zimozielone pędy i liście tworzą stabilne mikrośrodowisko, w którym zimują owady zapylające oraz liczne organizmy pożyteczne dla ekosystemu ogrodu. Jego kwiaty przyciągają nie tylko pszczoły, czy trzmiele, ale również inne owady zapylające.

3. Źródło pokarmu dla ptaków

Owoce bluszczu — dojrzewające późną zimą i wczesną wiosną — są cennym pokarmem dla awifauny, zwłaszcza w czasie, kiedy naturalnych zasobów żywnościowych jest najmniej.

4. Stabilizacja i ochrona gleby

Płożące pędy bluszczu chronią glebę przed erozją, ograniczają parowanie wody i zapobiegają spływowi powierzchniowemu. To naturalna „kołderka” zatrzymująca wilgoć i poprawiająca warunki siedliskowe wrażliwych gatunków drzewiastych.

5. Brak konkurencji z drzewami

System korzeniowy Hedera helix rozwija się głównie w powierzchniowych warstwach gleby, podczas gdy korzenie dojrzałych drzew sięgają dużo głębiej. Oznacza to, że bluszcz nie konkuruje z drzewami o zasoby i nie zabiera im składników odżywczych.

Kontrola wzrostu bluszczu — klucz do bezpieczeństwa drzew

Choć bluszcz ma szereg pozytywnych właściwości, jego wzrost wymaga regularnego nadzoru. Szczególną uwagę ogrodnicy Muzeum zwracają na sytuacje, gdy pnącze zaczyna wrastać w najwyższe partie koron drzew, zwłaszcza młodych. W takich przypadkach nadmiar pędów jest usuwany mechanicznie — prace tego typu wykonują zarówno wyspecjalizowane firmy, jak i doświadczeni ogrodnicy Muzeum. Podobne działania przewidziano także na przyszły rok, aby utrzymać równowagę między pięknem a bezpieczeństwem roślinności.

Bluszcz pospolity – fascynująca roślina o niezwykłych zdolnościach

Aby lepiej zrozumieć jego rolę w ogrodach, warto przyjrzeć się samemu gatunkowi. Jest to roślina zimozielona i długowieczna.

Bluszcz zachowuje liście przez cały rok, co czyni go jednym z najważniejszych elementów zimowej zieleni w europejskich ogrodach. Może dożywać nawet kilkuset lat.

Dwa oblicza bluszczu – forma młodociana i dojrzała

Niewiele osób wie, że bluszcz przechodzi w życiu wyraźną metamorfozę:

- forma młodociana — pędy płożące lub pnące, typowe, klapowane liście;

- forma dorosła — starsze części rośliny posiadają liście jajowate i gładkie. Dopiero ta forma wytwarza kwiaty i owoce.

To wyjątkowy przykład tzw. heteroblastii — zjawiska różnicowania wyglądu w kolejnych fazach rozwoju.

Wyjątkowo późne kwitnienie

Bluszcz kwitnie bardzo późno — od września do listopada — kiedy większość owadów ma ograniczony dostęp do nektaru. Jego kwiaty są więc ważnym, jesiennym źródłem pokarmu dla zapylaczy.

Przyczepianie się bez szkody dla drzew

Pnącze wznosi się dzięki drobnym korzonkom czepnym, które nie penetrują kory drzew, ale jedynie do niej przywierają i wbrew obiegowym opiniom nie uszkadzają pnia.

Naturalny filtr powietrza

Bluszcz doskonale wiąże pyły, dlatego w miastach pełni dodatkową funkcję — poprawia jakość powietrza, zwłaszcza wzdłuż ścieżek, murów i ogrodzeń.

Ciekawostki o bluszczu

- symbol wierności i nieśmiertelności
W starożytnej Grecji bluszcz był symbolem lojalności i trwałości. Pojawiał się na rzeźbach i naczyniach poświęconych Dionizosowi.

- zioło o długiej tradycji
Choć dziś stosowany głównie jako roślina ozdobna, w tradycyjnej medycynie ludowej używano go m.in. w preparatach łagodzących kaszel (dziś w lekach wykorzystuje się ekstrakt z liści bluszczu).

- może rosnąć nawet w głębokim cieniu
Hedera helix jest mistrzem adaptacji — świetnie radzi sobie tam, gdzie inne rośliny nie są w stanie przetrwać.

- jedna roślina — 20 metrów wspinaczki
Dorasta nawet do 20–30 m wysokości, jeśli znajdzie odpowiednie podpory.

- dom dla zimujących motyli
Między jego liśćmi zimują m.in. rusałka ceik, pokrzywnik czy zorzynka.

- wiewiórcza spiżarnia

Wiewiórki łazienkowskie uwielbiają ukrywać orzechy w pędach bluszczu.

Bluszcz w Łazienkach – przykład harmonii między naturą a ingerencją człowieka

Utrzymywanie bluszczu pospolitego w ogrodach łazienkowskich to świadoma decyzja ekspertów — oparta na wiedzy botanicznej, ekologicznej i konserwatorskiej. Odpowiednio prowadzony bluszcz nie tylko nie zagraża drzewom, ale wręcz wspiera je, pomaga stabilizować środowisko i wzbogaca bioróżnorodność Ogrodu.

To dowód, że troskliwa opieka nad zabytkową zielenią może iść w parze z działaniami na rzecz przyrody — a ogrody historyczne mogą pozostawać żywymi, dynamicznymi ekosystemami.