256. rocznica koronacji Stanisława Augusta

27 listopada 2020

25 listopada obchodziliśmy 256. rocznicę koronacji ostatniego króla Polski. Od kilku lat kolejne rocznice tego wydarzenia stanowią w naszym Muzeum okazję do tego, aby oddać głos badaczom młodego pokolenia, którzy w swoich badaniach koncentrują się na zgłębianiu wiedzy o II poł. XVIII wieku. Efektami naszych spotkań są dwie publikacje książkowe (Zmierzch i świt. Stanisław August i Rzeczpospolita 1764–1795 oraz Królewskie diagnozy. Pisma publicystyczne Stanisława Augusta), artykuły problemowe w „Bazie wiedzy” na stronie internetowej Muzeum oraz nagrania na muzealnym kanale YouTube.

Co świętujemy?

Rocznica koronacji należała do tzw. dni galowych na dworze Stanisława Augusta i była dniem poświęconym pamięci o dokonaniach monarchy. W Łazienkach kontynuujemy tę tradycję i wspominamy uroczystość, która odbyła się 25 listopada 1764 r. w Warszawie. Była ona nietypowa, chociażby ze względu na lokalizację. Stanisław August, dążąc do nadania Warszawie pełni stołeczności, zrezygnował z koronacji w katedrze wawelskiej w Krakowie, zachował jednak pewne elementy ceremoniału. Tradycja nakazywała, aby duchowe przygotowanie monarchy do tego obrzędu (spowiedź i pokuta) odbywały się w kościele na Skałce przy grobie św. Stanisława. W Warszawie funkcja ta nadana została kościołowi św. Krzyża, w którym odtworzono tradycyjny rytuał.

Sama koronacja odbyła się w kolegiacie św. Jana (dzisiejsza katedra na warszawskim Starym Mieście). Król, ubrany w szaty przypominające strój biskupi, został namaszczony świętymi olejami, a na jego głowie spoczęła korona Chrobrego. Po uroczystej mszy odbyła się seria uroczystych spotkań, podczas których składano nowemu monarsze przysięgę wierności. Król objawił się wówczas zgromadzonym w stroju przypominającym ubiór hiszpański, który znamy z portretu pędzla Marcella Bacciarellego.

Data koronacji jest nieprzypadkowa, 25 listopada przypada bowiem kościelne wspomnienie św. Katarzyny. W ten sposób król uczynił gest wobec swojej młodzieńczej miłości, imperatorowej Katarzyny, która uczyniła go królem (w XVIII wieku Rzeczpospolita była państwem niesuwerennym i to władca rosyjski decydował, kto obejmie polski tron). 31 lat zmagań politycznych między dwójką dawnych kochanków spowodowało, że 25 listopada 1795 r. imperatorowa rosyjska zmusiła Stanisława Augusta do abdykacji. W tym roku minęło 225 lat od tego wydarzenia.

Tego roku w Łazienkach

W 2020 r. my też zerwaliśmy z pewną tradycją. Tak jak Stanisław August zrezygnował z koronacji w Krakowie na rzecz Warszawy, tak my zrezygnowaliśmy ze świętowania w łazienkowskim Pałacu na Wyspie na rzecz spotkania online. Reszta pozostała bez zmian, dzięki czemu mogliśmy poznać dokonania czterech badaczek okresu stanisławowskiego.

Dorota Wiśniewska (Uniwersytet Wrocławski) przedstawiła referat pt. „Zapomniana siostra króla. Ludwika z Poniatowskich Zamoyska”, prezentując ważny przyczynek do badań nad biografią siostry króla. Duża liczba materiałów dotyczących życia Ludwiki znajduje się w Kijowie, a w konsekwencji pozostaje trudno dostępna dla polskich badaczy. Poznanie tych źródeł jest niezwykle istotne także dla historii Łazienek, gdyż Zamoyska była ich częstym gościem, a król urządzał tu na jej cześć huczne uroczystości, do których oprawę graficzną przygotowywali Jan Bogumił Plersch i Antoni Gerżabek.

Wystąpienie Anny Kupiszewskiej (Uniwersytet Rzeszowski) zatytułowane było „Jan Potocki i Stanisław August – przestrzenie relacji”. Opowieść ta dała nam możliwość prześledzenia zarówno realnych (topograficznych), jak i niematerialnych (intelektualnych) przestrzeni, w których spotykali się ci dwaj wybitni przedstawiciele polskiego Oświecenia. Kontakty monarchy z ekscentrycznym przedstawicielem ważnego rodu szlacheckiego wywarły niebagatelny wpływ zarówno na dzieje polityczne Polski, jak i na jej kulturę.

Klaudia Rogowska (Uniwersytet Warszawski) przedstawiła temat „Przestępstwo kradzieży wśród przedstawicieli stanu chłopskiego w II poł. XVIII w.” Dzięki jej referatowi odeszliśmy nad chwilę od tematu badań nad elitami polskimi, które najczęściej prezentujemy gościom Łazienek. Prelekcja naświetliła pasjonujące zagadnienia związane z konsekwencjami, jakie mogły spotkać przedstawicieli stanu chłopskiego w przypadku naruszenia norm prawnych funkcjonujących w Rzeczypospolitej.

Ostatni referat zaprezentowała Ewelina Krzykała (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie) – „Sen snu nierówny. O oświeceniowych teoriach onirologicznych słów kilka”. Była to wyprawa jednocześnie w badania historii idei, jak i historii nauki. Prelegentka opowiadała zarówno o badaniach empirycznych przeprowadzanych przez XVIII-wiecznych naukowców, jak też o literatach, którzy snom poświęcili swoje przemyślenia, opierając się jedynie na własnych doświadczeniach.

Podczas środowego seminarium udało nam się pokazać dokładnie to, co było naszym celem: badania czasów stanisławowskich stanowią nieprzebraną skarbnicę tematów i każdy odnajdzie w nich dla siebie coś interesującego. Zachęcamy do obejrzenia nagrania z tego spotkania (dostępnego w tym miejscu), a w niedalekiej przyszłości teksty wystąpień będzie można przeczytać także w „Bazie wiedzy” na stronie internetowej Muzeum.

 

Piotr Skowroński

Dział Badań Naukowych

Muzeum Łazienki Królewskie