U źródeł - wywiad z kuratorką z Muzeum Sztuki Współczesnej Savina w Seulu

24 października 2020

Wystawa "U źródeł. Inspiracje koreańską tradycją i kulturą"  jest prezentowana w Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie od 3 października do 29 listopada 2020 r. Została ona przygotowana przez Muzeum Sztuki Współczesnej Savina z Seulu, którego główną kuratorką jest Kang Jae Hyun.

Muzeum Łazienki Królewskie: Prezentowana obecnie w Łazienkach wystawa przygotowana została przez Muzeum Sztuki Współczesnej Savina w ramach projektu realizowanego przy wsparciu Ministerstwa Kultury, Sportu i Turystyki Republiki Korei oraz Koreańskiej Fundacji Międzynarodowej Wymiany Kultury. Finansowanie prezentacji sztuki współczesnej nie jest bardzo częstym zjawiskiem. Czy może Pani więcej opowiedzieć o projekcie?

Kang Jae Hyun: Ministerstwo Kultury, Sportu i Turystyki Republiki Korei, we współpracy z Koreańską Fundacją Międzynarodowej Wymiany Kulturalnej (KOFICE), realizuje projekt Podróżujących wystaw koreańskich, którego celem jest prezentacja kultury koreańskiej na świecie. Projekt ten obejmuje organizację wysokiej jakości wystaw i przedstawień koreańskich. W ramach tego przedsięwzięcia Muzeum Savina zaplanowało wystawę U źródeł, której celem jest przedstawienie współczesnej sztuki koreańskiej i ukazanie tradycyjnej kultury koreańskiej. Po zaprezentowaniu wystawy w Tokio w 2018 roku oraz w Ottawie w 2019 roku, Muzeum postanowiło wysłać w tym roku wystawę do Warszawy.

Sztuka koreańska ma bardzo długie i bogate tradycje. Czy takie dziedzictwo nie stanowi pewnego obciążenia dla młodych twórców? Czy nie działa deprymująco, nie onieśmiela? Jak są odbierane chociażby humorystyczne prace Kim Sung Bok, wykorzystujące tradycyjne motywy?

Koreańscy artyści nie zawsze inspirują się tradycyjną kulturą koreańską. Niemniej jednak w sposób naturalny mają oni okazję do tego, aby w swoich dziełach wyrażać kulturę własnego kraju. Koreańczycy są przyzwyczajeni do dzieł, które odzwierciedlają tradycyjną kulturę, podczas gdy zagraniczni odbiorcy uważają je za dość egzotyczne, co prowadzi do odmiennych percepcji estetycznych. Dlatego też to, co jest najbardziej tradycyjne, mogłoby stać się najbardziej globalne. Na przykład, patrząc na dzieło Kim Sung Boka Klub Dokkaebi, Koreańczycy rozumieją humor koreańskiego chochlika w kontekście swojej tradycyjnej kultury. Z drugiej strony osoby niebędące Koreańczykami nie znają tych motywów, więc uważają takie dzieła za coś tajemniczego. Podczas wystawy w Japonii mieliśmy okazję porównać japońskie i koreańskie dokkaebi, zrozumieć i przeanalizować różnice między nimi.

Młodzi artyści często poruszają aktualne problemy społeczne w swoich dziełach. Istnieje zauważalne zainteresowanie ekologią, na przykład w pracach Lee Gil Raei. Na jakich innych aspektach współczesnego świata artyści się dziś skupiają? Jakie palące problemy pragną dziś przybliżyć odbiorcom?

Prace współczesnych artystów odzwierciedlają również to, co dzieje się w ich epoce. Kwestia ochrony środowiska stanowi obecnie jedno z najpoważniejszych wyzwań na całym świecie. Tak więc problematyka ta zainspirowała artystów w bardzo dużym stopniu. Ponadto dzieła współczesnych artystów krytykują dyskryminację, przemoc czy wojnę. Ważnym problemem, któremu poświęcili się ostatnio koreańscy twórcy i co przyciągnęło szczególną uwagę na świecie, były relacje między Koreą Południową i Koreą Północną. Niedawno bardzo interesowali się też zmianą paradygmatu spowodowaną globalną pandemią. Naprawdę ciekawi ich to, jak taka zmiana może prowadzić do różnych działań w przestrzeni internetowej. Eksperymentując z własną twórczością, artyści zastanawiają się, jak mogą spotkać się z odbiorcami i odzwierciedlają swoje przemyślenia w pracach.

Typowy dla młodych twórców jest bunt, kontestacja. Na wystawie prezentowane są jednak prace współczesnych artystów, którzy czerpią inspiracje z tradycyjnej sztuki koreańskiej. Czy zainteresowanie tradycyjną kulturą można nazwać zjawiskiem symptomatycznym wśród współczesnych twórców koreańskich, czy są to raczej odosobnione przypadki?

Zainteresowanie artystów koreańskich tradycyjną kulturą nie jest szczególnym zjawiskiem. W rzeczywistości często sięgali oni po materiały i koncepcje związane z przeszłością. Mają swoją własną tożsamość jako Koreańczycy. W sposób naturalny bliskie im są pewne barwy, motywy i zwyczaje, ponieważ są Koreańczykami. W naturalny sposób dokonują reinterpretacji tych elementów, nawet jeśli nie są świadomi swojej tradycyjnej kultury. W ten sposób ujawniają swoją tożsamość jako Koreańczycy. Wystawa U źródeł to specjalnie skomponowana wystawa, na której prezentowane są wyłącznie prace związane z tradycyjną kulturą koreańską. Nie oznacza to jednak, że wszyscy artyści uczestniczący w przedsięwzięciu badają wyłącznie tradycyjną kulturę. Każdy z nich ma swoją własną unikalną filozofię lub dziedziny, w ramach których tworzy dzieła, które cechuje różnorodność gatunków i motywów.

W Warszawie znajduje się Muzeum Azji i Pacyfiku, które jest jedynym w Polsce muzeum posiadającym zbiory poświęcone wyłącznie kulturom Azji, Oceanii i Australii. Celem wystawy U źródeł jest promowanie typowo koreańskiej estetyki na świecie. Co odróżnia ją od estetyk innych krajów azjatyckich?

Kultura koreańska jest często porównywana z kulturą chińską i japońską. To, co te trzy kraje mają wspólnego, to między innymi chińskie postacie, buddyzm, konfucjanizm, ryż i pałeczki. Kraje te jednak rozwijały się w różny sposób. Koreą kiedyś rządził król. Kraj przyjął buddyzm i rozwinął kulturę buddyjską. W szczególności w okresie Goryeo (918–1392) Koreańczycy stawiali posągi Buddy i tworzyli wyroby ceramiki celadon, a więc kulturę, której warto się bliżej przyjrzeć. Takie rzemiosło ukazuje bardziej delikatne, wyrafinowane i szlachetne piękno, niż wspaniałe kolory i kształty. W okresie Joseon (1392–1910) nie tylko rodzina królewska, ale także zwykli ludzie rozwijali własną kulturę. W tym okresie podkreślano harmonię z naturą i prostotę, tak więc nazywana bywa również „kulturą uczonych”.
Prezentowane na wystawie prace wskazują na swoje źródła w tradycyjnej kulturze koreańskiej: ceramika koreańska, celadon, posąg Buddy, tradycyjny koreański patchwork (jogakbo) i obrazy artystów, takich jak Kim Hongdo czy Jeong Seon.

Trend fascynacji sztuką ludową miał niedawno swoje pięć minut także we współczesnej sztuce polskiej, głównie jednak użytkowej, widoczny jest też w muzyce. Czy koreańscy artyści czerpiący z tradycji bazują głównie na aspektach formalnych czy sięgają także głębiej, do warstwy znaczeniowej prac?

Artyści korzystający z określonych mediów różnią się od siebie. Ci, którzy polegają na tradycyjnych formach, są ekspertami badającymi tradycyjną kulturę. Są rzemieślnikami zajmującymi się tradycyjnymi motywami i technikami lub garncarzami specjalizującymi się w ceramice. Jednak kiedy współcześni artyści zaczynają zajmować się tradycją, skupiają się bardziej na jej pojęciu niż na formie. Następnie poszerzają lub ponownie reinterpretują pojęcie tradycji w celu stworzenia własnego dzieła. Nawet jeśli korzystają z tradycyjnych form, wciąż poszerzają w różny sposób znaczenie i pojęcie tradycji.

Muzeum Savina szybko zareagowało na kryzys związany z COVID-em – zaproponowaliście zaawansowany system rezerwacji terminu zwiedzania, ale też zwiedzanie wirtualne. Na wystawie zobaczyć można sporo prac związanych nowymi mediami, które jednak nadal cechuje spokój i kreacja kojącego świata sztuki. Jak dużą rolę w sztuce i jej odbiorze odgrywa obecnie w Korei technologia i nowe media? Czy prace Yoo Hyun Mi istnieją, czy aranżowane zostały jedynie dla stworzenia tej jednej fotografii? Czy jednak jedyną rzeczywistością dostępną dla widza jest tu ta rzeczywistość wykreowana, wirtualna?

W 2020 roku globalna pandemia skłoniła Muzeum Savina do prowadzenia większości wystaw i programów w sposób zdalny. Na szczęście Muzeum organizowało internetowe wystawy w wirtualnej rzeczywistości już od 2012 roku, więc było w stanie powitać odwiedzających gości w internecie w czasie kryzysu COVID-19.
W dobie światowej pandemii pewne jest, że rola nowych mediów szybko będzie wzrastała. Obecnie wielu artystów zastanawia się nad różnorodnymi programami, jak wystawy internetowe, spektakle i seminaria, z wykorzystaniem mediów, takich jak wirtualna lub rozszerzona rzeczywistość czy sztuczna inteligencja. W tym względzie dzieła oparte na mediach byłyby trójwymiarowe raczej, niż dwuwymiarowe. Prace te można by pokazywać na wystawach międzynarodowych.
Dzieło Yoo Hyun Mi wygląda jak fotograficzne, ale w rzeczywistości zawiera performance. W tym przedstawieniu artysta ustawia przedmioty w przestrzeni i obrazuje światło, podobnie jak impresjoniści. W ten sposób dzieło utrudnia rozróżnienie między tym, co trójwymiarowe a dwuwymiarowe oraz między tym, co prawdziwe a nieprawdziwe. Praca ta jest jednocześnie performance’em i projektem. Na koniec wynikiem prac jest jedno zdjęcie. Yoo Hyun Mi ukazuje instalacje nie tylko za pomocą filmów i zdjęć, ale także za pomocą trójwymiarowych elementów, pisze też scenariusz do produkcji filmu. Poszerza spektrum swojej pracy za pomocą tych różnych gatunków.
Lee Lee Nam również nadal eksperymentuje z twórczą pracą przy użyciu mediów VR lub AI. Takie poszukiwania realizowane przez artystów doprowadzą do tego, że osoby odpowiedzialne za planowanie wystaw będę zmuszone poszukać nowych sposobów na aktywne udostępnianie prac.

Prace wystawiane na wystawie wymagają znajomości koreańskich tradycji, a także symboliki z nimi związanej. Na przykład Yang Dae Won musiał przeprowadzić skrupulatne badania alfabetu koreańskiego, aby stworzyć swoje obrazy. Znaczny stopień intelektualizacji dzieł prowokuje pytanie – czy artyści kształcili się samodzielnie, czy też może uczyli się w akademiach sztuki? Jak wygląda środowisko artystyczne w Korei?

Większość artystów biorących udział w tej wystawie eksperymentowała i badała swoją twórczość przez okres 20 lub 30 lat. Yang Dae Won używa koreańskiego papieru o nazwie hanji. Układa warstwy papieru, oleju i kawy na powierzchni, co wymaga czasu i wysiłku. Następnie przenosi znaczenie koreańskich słów na własny język plastyczny, co wyraża na papierze. Litery alfabetu koreańskiego (Hangul) mają bardzo strukturalne kształty, więc na obrazach artysty mają wygląd niemal architektoniczny. Kang Un w swoich pracach łączy tak wiele cienkich warstw hanji, że uzyskany efekt przywodzi na myśl pointylizm. Technika ta pozwala artyście na przekształcenie przepływu powietrza w kształty chmur. Takich twórczych procesów nie można nauczyć się na zajęciach w Akademii. Artyści nieustannie eksperymentują, w  związku z tym mogą oni przetrwać tylko poprzez włączenie się w zaciętą walkę z samym sobą i poprzez tworzenie własnego świata twórczego. Jednak aby dojść do artystycznej dojrzałości, twórcy potrzebują dobrych nauczycieli i edukacji szkolnej od dzieciństwa.

Artyści tworzą dzieła sztuki w Korei i poza nią. Czy istnieje wyraźna różnica w ich podejściu do reinterpretacji tradycyjnych motywów? Czy artyści używają także motywów, które są charakterystyczne dla kultury zachodniej?

Inspiracją dla koreańskich artystów jest nie tylko tradycyjna kultura koreańska, ale także kultura zachodnia. Mimo że Nam Kyung Min, Sung Dong Hun i Lee Lee Nam odwołują się do tradycyjnych koreańskich materiałów i obrazów, są oni również pod wpływem elementów pochodzących z zagranicznych kultur: słynnych obrazów Van Gogha, Cézanne’a czy Mondriana, a także kultury indyjskiej i mongolskiej.
Nam Kyung Min odtwarza pokoje, które pojawiają się na słynnych obrazach zachodnich i w tradycyjnej kulturze koreańskiej. W tym celu artystka wciąż bada myśli i ślady malarzy. Łączy poznanie i idee konkretnego artysty oraz patrzy na artystę z perspektywy malarza. Następnie rysuje pokój artysty. W ten sposób dzieło sztuki wymaga ogromnej ilości badań, pomysłów i książek, które prowadzą do konkretnego rezultatu.

Artyści często dodają swoje własne doświadczenia do koncepcji, na których się skupiają. W pewnym momencie to ich inspiruje i prowadzi do stworzenia dzieła sztuki. Gdyby artyści udali się do Warszawy na tę wystawę, to w jakiejś formie w swoich pracach zapewne wykorzystaliby polską kulturę oraz nastroje, jakie tu odczuwali.
Wystawa ta skupia się na pracach opartych na tradycyjnej kulturze koreańskiej, jednak wszyscy artyści tworzą swoje prace na podstawie własnych zainteresowań i doświadczeń.

Prywatne muzeum sztuki współczesnej to wciąż nieczęsta instytucja na świecie. Jak to się stało, że takie muzeum powstało w Seulu w 1996 roku? Czy zapełniło lukę niezagospodarowaną przez państwowe instytucje? Jak działa?

Od założenia Muzeum Savina minęły 24 lata. Jest ono reprezentatywnym prywatnym muzeum sztuki Korei prowadzonym przez osobę fizyczną. Sekret przetrwania placówki polega na organizowaniu wystaw specjalnych. Planujemy wystawy łączące różne dziedziny: naukę opartą na najnowocześniejszej technologii, architekturę, taniec czy literaturę. Na przykład począwszy od roku 2005 muzeum prezentuje wystawy łączące naukę i sztukę. W 2014 roku muzeum zorganizowało również wystawę opartą na technologii druku 3D – wcześniej niż jakiekolwiek inne muzeum sztuki na świecie. W 2018 roku zorganizowaliśmy wystawę pod tytułem Selfie. Wystawa ta dotyczyła tego, jak obrazy twarzy zmieniły się wraz użyciem smartfonów. Muzeum zdobyło nagrodę za tę wystawę.
W ten sposób strategia Muzeum Savina polega na zręcznym planowaniu wystaw w porównaniu z krajowymi i publicznymi muzeami sztuki. Muzeum stale rozwija swoje zbiory, dodając dzieła koreańskich i międzynarodowych artystów pasujących do stylu wystawowego muzeum. W 2016 roku Muzeum zostało wybrane jako jedno z trzech największych muzeów sztuki w Korei na Liście Larry’ego, która zawiera bazę danych dzieł sztuki największych na świecie kolekcjonerów.

Wystawa U źródeł była już prezentowana na świecie. Jak została odebrana w Japonii i Kanadzie? Czy rzeczywiście pomaga ona w promowaniu świadomości kulturalnej w różnych częściach świata?

W czasie trwania wystawy U źródeł w Japonii i w Kanadzie zarówno dyrektor Muzeum Savina, kuratorzy, jak  i artyści wzięli udział w tych wydarzeniach. Przy tych okazjach odbyliśmy seminaria i spotkania z lokalnymi mediami, artyści i kuratorzy mieli więc okazję objaśnić swój zamysł i prace. Lokalni miłośnicy sztuki oraz uczestnicy sceny artystycznej spotkali się z dziełami i artystami na miejscu. Główne media również aktywnie relacjonowały wystawę. Mogliśmy w ten sposób zaprezentować koreańskich artystów i podzielić się naszą tradycyjną kulturą. Zainteresowanie miejscowej publiczności dziełami sztuki było większe niż oczekiwano, a odwiedzający reagowali pozytywnie w trakcie wystawy.

Wystawa jest wynikiem poszukiwania sztuki tradycyjnej we współczesnej sztuce koreańskiej. Czy wystawa stanowi jednoznaczną odpowiedź na pytanie o tożsamość?

Wystawa skupia się na wynikach badania tradycji koreańskiej. Ale nie chodzi wyłącznie o naśladowanie tradycji. Raczej rzuca ona światło na to, jak artyści wyrażają swoje pomysły i refleksję. Jest to więc wystawa, która ukazuje dzieła współczesnych artystów. Przekazujemy również informacje na temat tradycyjnej kultury koreańskiej, która motywowała artystów do pracy twórczej. Ma to umożliwić lepsze poznanie ich prac.
Ukazanie oryginalnych koreańskich reliktów, które zainspirowały artystów, obok współczesnych dzieł, miałoby również swój wydźwięk. Jednak udostępnienie koreańskiego dziedzictwa kulturowego za granicą jest bardzo trudne do zorganizowania.

Kang, Jae Hyun
Pracuje jako kuratorka Muzeum Sztuki Współczesnej Savina w Seulu od 2010 roku. Jest odpowiedzialna za planowanie i koordynację wystaw u zbiegu różnych dziedzin, takich jak technologia, nauka, architektura i literatura, których organizacja jest celem Muzeum Savina. Stale interesuje się rozwojem wystaw i programów wykorzystujących najnowocześniejsze technologie, takie jak rzeczywistość rozszerzona, sztuczna inteligencja oraz big data. Poszukuje również wystaw i programów dostępnych online, w związku ze zmianą rodzaju ekspozycji, wymuszoną przez koronawirusa. Jest laureatką Excellent Curator Award przyznawanej przez Korean Museum Association i Korean Art Museum Association.

Wystawę "U źródeł. Inspiracje koreańską tradycją i kulturą" oglądać można w Łazienkach Królewskich od 3 października do 29 listopada 2020 r. Ekspozycja prezentowana jest w ramach obchodów Miesiąca Kultury Korei, organizowanego przez Centrum Kultury Koreańskiej w Warszawie.

Program towarzyszący wystawie: "Weekend koreańskich inspiracji"