Zaczytani w Łazienkach, czyli z książką do ogrodu

5 sierpnia 2021

Raport z ubiegłorocznej edycji badania czytelnictwa, prowadzonego przez Bibliotekę Narodową, dostarcza pewnych powodów do optymizmu - odsetek osób deklarujących czytanie książek jest najwyższy od sześciu lat. Mając nadzieję na utrzymanie tej tendencji zapraszamy do spędzenia czasu w towarzystwie dobrej książki w ogrodach Łazienek Królewskich.

Na liście najpoczytniejszych twórców literatury - wg wspomnianego raportu - obok autorów współczesnych bestsellerów utrzymują się od lat także klasycy - pisarze XIX-wieczni, ale też choćby grecki tragik Sofokles[1]. W ramach akcji "Zaczytani w Łazienkach" zachęcamy do odkrywania klasycznych dzieł literackich z epoki oświecenia. Nie brakuje wśród nich pozycji poświęconych ogrodom, których lektura w łazienkowskim plenerze nabiera szczególnego wymiaru.

W 1805 roku we Wrocławiu ukazało się pierwsze wydanie traktatu "Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów" Izabeli Czartoryskiej. Księżna zawarła w nim wskazówki praktyczne i przemyślenia dotyczące projektowania założeń ogrodowych w stylu angielskim, będące owocem jej doświadczeń przy przebudowie rezydencji w Puławach (po zniszczeniach związanych z klęską powstania kościuszkowskiego). Wiele myśli zawartych w książce Czartoryskiej ma ponadczasową wymowę - jak choćby przekonanie, że troska o otaczającą nas zieleń jest naszą powinnością wobec następnych pokoleń:

Szczęśliwy ten, który zastanie na gruncie swoim drzewa stare. Łatwiey mu czekać skutku swoiey pracy, swoiego starania. Siedząc pod ich cieniem, układa dalsze roboty, błogosławiąc Oyca czyli Dziada, że ie posadził. Dobrzeby było dla Pokoleń przyszłych, gdyby każdy gotował im też same uszczęśliwienia. Fałszywy to iest argument: Iuż ia za stary, żebym drzewa sadził, a dopieroż żebym ie siał! Każdy się czegoś doczeka, a każdy przy tém powinien dla dzieci pracować. Z sianego Ziarka w piątym roku owoce się iedzą, a po sianym lesie, w kilkanaście lat, iuż z ukontentowaniem chodzić można. Szczęśliwy ten, kto drzewa u siebie zastanie; ale szcześliwy i ten, który ie sadząc, w przyszłości dla innych i dla siebie pracuie[2].

W stylu angielskim utrzymany został również park krajobrazowy Zofiówka w Humaniu nad rzeką Kamionką, w majątku Stanisława Szczęsnego Potockiego (obecnie w granicach Ukrainy). Zofiówka, założona na przełomie XVIII i XIX wieku, była kosztownym prezentem, jaki Potocki sprawił swojej trzeciej żonie, Zofii. Ludwik Metzell, projektant i budowniczy parku, zgromadził w nim gatunki drzew i krzewów z całego świata. Różnorodność krajobrazu i flory tego miejsca uwiecznił Stanisław Trembecki w poemacie "Zofiówka":  

Pędzę z utrudzonego niestępując konia,

Aż gdy mnie Zofijówki otoczyła wonia,

Stworzenie wszędy świeże poznawa źrenica.

To mnie bawi, to cieszy, to zmysły zachwyca.

Chudą pierwej golizną świecące pagórki.

Zdaleka przyniesione pocieniły borki,

Gdzie między krajowemi umieszczone drzewy,

Są z Libanu, z Atlasu, z Antypodów krzewy[3].

 

Na terenie 160-hektarowego założenia powstały liczne obiekty małej architektury (sztuczne groty, wyspy, pawilony, amfiteatr) nawiązujące swą formą i nazewnictwem do miejsc zaczerpniętych z mitologii greckiej i rzymskiej. Trembecki, opisując Zofiówkę, również odniósł się do tych włoskich inspiracji:

Kto gajów tuskulańskich smakował ochłody,

Kto uwieńczał Tyburu spadające wody,

Kto straszne Pauzylipu przebywał wydroże,

Jeszcze i Zofijówce zadziwiać się może[4].

 

Motyw ogrodu pojawia się w szeregu innych dzieł z końca XVIII i początku XIX wieku. Towarzyszy mu zachwyt nad pięknem przyrody, bywa też pretekstem do przekazania treści panegirycznych czy dydaktyczno-moralizatorskich. Elektroniczne wersje publikacji z kanonu literatury epoki oświecenia są dostępne do pobrania w Bibliotece Cyfrowej MŁK.

Jola Żubrowska, Dział Edukacji MŁK

 

[1] R. Chymkowski, Z. Zasacka, Stan czytelnictwa w Polsce w 2020 roku, Warszawa 2021, s. 19.

[2] I. Czartoryska, Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów, Wrocław 1807, s. 6-7.

[3] S. Trembecki, Zofiówka w sposobie topograficznym opisana, Lipsk 1806, s. 11-12.

[4] tamże, s. 48.

Akcja "Zaczytani w Łazienkach" jest częścią programu edukacyjnego do projektu "Źródła przemian. Ochrona i udostępnienie historycznego dziedzictwa Łazienek Królewskich. Konserwacja i remont Białego Domku oraz Wodozbioru wraz z zabytkowym ogrodem w Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie".